Η υπνοπαράλυση και οι «δαίμονές» της – Τι είναι το φαινόμενο και πώς θεραπεύεται

Με τα παραπάνω λόγια, ο Μπαλάντ Τζαλάλ περιγράφει στο CNNi την εμπειρία υπνοπαράλυσης που βίωσε όταν ήταν 19 ετών. Ξύπνησε, μπορούσε να δει το περιβάλλον του υπνοδωματίου του, αλλά δεν μπορούσε να κουνηθεί ούτε να μιλήσει, και δεν ήξερε γιατί. Ο τύπος παραισθήσεων που περιγράφει είναι χαρακτηριστικός για πολλά άτομα που βιώνουν υπνοπαράλυση.

Πότε εμφανίζεται

Η υπνοπαράλυση, γνωστή και ως υπνική παράλυση ή παράλυση ύπνου, εμφανίζεται κατά τη μετάβαση από ή προς την φάση του ύπνου REM (ύπνος ραγδαίων κινήσεων των ματιών) σαν ένα μποτιλιάρισμα σε μια πολυσύχναστη διασταύρωση –ο εγκέφαλός σου, ξύπνιος και σε εγρήγορση, και το σώμα σου, ακόμα κοιμισμένο και ακίνητο, συγκρούονται, λέει ο Δρ. Μάθιου Π. Γουόκερ, διευθυντής του Κέντρου Επιστήμης του Ανθρώπινου Ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Περίπου το 30% των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο βιώνουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο ύπνου παράλυσης στη διάρκεια της ζωής τους.

Κατά τη διάρκεια της φάσης REM του ύπνου, το σώμα μας παραλύει, προκειμένου να μην κάνει τις κινήσεις που κάνουμε μέσα στα όνειρά μας και τραυματίσουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της υπνοπαράλυσης, «ανακτούμε τις αισθήσεις μας πριν οι μύες απελευθερωθούν από την παράλυση που προκαλεί η φάση REM», εξηγεί ο Δρ. Γουόκερ. Τα επεισόδια υπνοπαράλυσης διαρκούν συνήθως μόνο λίγα λεπτά, αλλά μπορούν να διαρκέσουν έως και 20 λεπτά.

Γιατί προκαλεί ψευδαισθήσεις

Τριάντα εννέα ετών σήμερα, ο Τζαλάλ είναι ερευνητής στο τμήμα ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και κορυφαίος εμπειρογνώμονας στην παράλυση του ύπνου. Επίσης, θεραπεύει ασθενείς που πάσχουν από αυτό το σύνδρομο. Όπως εξηγεί ο ίδιος, περίπου το 40% των ανθρώπων με παράλυση ύπνου έχουν οπτικές, ακουστικές ή απτικές ψευδαισθήσεις. Για περίπου το 90% αυτών των ανθρώπων, οι ψευδαισθήσεις είναι τρομακτικές και μπορούν να περιλαμβάνουν φαντάσματα ή εξωγήινα πλάσματα (αποκαλούμενα «δαίμονες της υπνοπαράλυσης») που τους παρενοχλούν ή προσπαθούν να τους σκοτώσουν.

«Γιατί βλέπουμε αυτά τα τέρατα; Είναι οι εικόνες των ονείρων που περνούν στη συνειδητή αντίληψη; Σύμφωνα με την έρευνά μου, όχι ακριβώς. Αλλά είναι ένα μέρος της κατάστασης», λέει ο Τζαλάλ.

Όταν είμαστε ξύπνιου αλλά παράλυτοι και μπερδεμένοι, η φυσική μας αντίδραση είναι να ξεφύγουμε από αυτή την κατάσταση. Ο εγκέφαλός μας βομβαρδίζει το σώμα μας με σήματα κίνησης, αλλά αυτό δεν μπορεί να ανταποκριθεί. Η θεωρία του Τζαλάλ, με λίγα λόγια, είναι ότι ο εγκέφαλός μας στη συνέχεια επινοεί μια ιστορία που θεωρεί ότι το σώμα μας πρέπει να αντιμετωπίζει, για να βιώνει τέτοια παράξενα συμπτώματα. Η λογική σκέψη (προμετωπιαίος φλοιός) υπολειτουργεί, ενώ το «κέντρο συναγερμού» του εγκεφάλου (αμυγδαλή), υπερλειτουργεί, προκαλώντας τρόμο και παραμορφώνοντας την πραγματικότητα.

Τι την προκαλεί

Παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο υπνοπαράλυσης περιλαμβάνουν το άγχος, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), τη διπολική διαταραχή και τις κρίσεις πανικού, σύμφωνα με ειδικούς. Τα περισσότερα περιστατικά υπνοπαράλυσης ο Τζαλάλ τα βίωσε ως μαθητής. Τώρα, όταν έχει ένα επεισόδιο μία ή δύο φορές το χρόνο, είναι συνήθως κατά τη διάρκεια μιας περιόδου υψηλού στρες, είπε.

Άλλοι συνήθεις παράγοντες είναι η έλλειψη ύπνου, το τζετ λαγκ, το ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου, οι διαταραχές ύπνου όπως η ναρκοληψία και γενετικοί παράγοντες. Η αποφρακτική άπνοια ύπνου, η διαταραχή χρήσης ουσιών και ορισμένα φάρμακα –όπως αυτά για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) – μπορούν επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο.

Πώς αντιμετωπίζεται

Τα επεισόδια υπνοπαράλυσης μπορούν να μειωθούν σημαντικά με διάφορες πρακτικές ή θεραπείες, ξεκινώντας από τις υγιεινές συνήθειες ύπνου, με επτά έως εννέα ώρες ξεκούραστου ύπνου κάθε βράδυ. Η διατήρηση ενός προγράμματος ύπνου σταθερού σε ποιότητα και ποσότητα «λειτουργεί σαν να ρυθμίζετε το εσωτερικό σας ρολόι, μειώνοντας την πιθανότητα διαταραχών στον ύπνο», αναφέρει ο Γουόκερ.

Επιπλέον, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη διαχείριση του στρες, με ασκήσεις ενσυνειδητότητας και χαλάρωσης. Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία θα μπορούσε επίσης να αντιμετωπίσει υποκείμενα προβλήματα που προκαλούν υπνοπαράλυση. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, χρησιμοποιούνται φάρμακα, όπως SSRI (επιλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης) ή τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά που μπορούν να βοηθήσουν στην ομαλή μετάβαση ανάμεσα στα στάδια του ύπνου ή ακόμη και να μειώσουν τη φάση REM.

• Διαβάστε ακόμη:
  Ποια φαγητά μας βοηθούν να έχουμε έναν καλό ύπνο

Πάντως, δεν έχει βρεθεί ακόμη μια θεραπεία που να αποτελεί το χρυσό κανόνα και να μπορεί να σταματήσει ένα επεισόδιο μόλις αυτό εμφανιστεί. Ο ίδιος ο Τζαλάλ αναπτύσσει την τελευταία δεκαετία μια θεραπεία χαλάρωσης με διαλογισμό, τα βήματα της οποίας είναι τα εξής:

• Κλείστε τα μάτια σας και υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι η εμπειρία σας είναι συνηθισμένη και ότι δεν θα πεθάνετε από αυτήν.
• Πείτε στον εαυτό σας ότι, αφού ο εγκέφαλός σας παίζει παιχνίδια, δεν υπάρχει λόγος να φοβάστε ή να διακινδυνεύσετε να επιδεινωθεί η κατάσταση με αρνητικές σκέψεις.
• Εστιάστε σε κάτι θετικό, είτε με μία προσευχή είτε φέρνοντας στο μυαλό το πρόσωπο ενός αγαπημένου.
• Χαλαρώστε τους μύες σας και μην προσπαθείτε να κινηθείτε, καθώς ο εγκέφαλος μπορεί να ενισχύσει τις παραισθήσεις.

Με πληροφορίες από: What’s a sleep paralysis demon? And other facts of the bizarre phenomenon by Kristen Rogers