ATHENS MEETINGS 2022: Μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Schwarz για την πόλη της Αθήνας

Το προκλητικό ερώτημα «Ποιος σχεδιάζει την Αθήνα;» κλήθηκαν να απαντήσουν οι προσκεκλημένοι συμμετέχοντες της «δημόσιας συζήτησης» που οργάνωσε το ίδρυμα Schwarz και πραγματοποιήθηκε στην Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, με την ευθύνη και τον συντονισμό του Ανδρέα Γιακουμακάτου, καθηγητή Αρχιτεκτονικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Πρόκειται για την εναρκτήρια δημόσια συζήτηση μιας σειράς εκδηλώσεων του Ιδρύματος «για το ζήτημα της Αθήνας», με καλεσμένους Έλληνες και ξένους ειδικούς.

Μεταξύ των συμμετεχόντων αυτής της πρώτης «σειράς αιτιολογημένων παρεμβάσεων για την πόλη» ήταν και ο δήμαρχος της Αθήνας, Κώστας Μπακογιάννης, ο οποίος μίλησε για το «όραμά» του για την πόλη.

Η φυσική παρουσία 250 και πλέον θεατών στο Cotsen Hall και η παρακολούθηση της online μετάδοσης από σχεδόν 2.000 χρήστες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, σηματοδοτεί το ενδιαφέρον του κοινού και των ειδικών για το διάλογο που ξεκίνησε για την Αθήνα.

Μέσα από τις τοποθετήσεις των προσκεκλημένων ειδικών, το κέντρο βάρους της συζήτησης άλλοτε μετατοπίστηκε προς το πεδίο της νομοθεσίας και της αξιοποίησης των θεσμικών πολεοδομικών και χωροτακτικών εργαλείων, άλλοτε έγειρε προς το πεδίο του σχεδιασμού, εξετάζοντας τη δυνατότητά του να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις.

Σταθερό σημείο αναφοράς αποτέλεσε η τοπική αυτοδιοίκηση και ο ρόλος που η ίδια μπορεί να διαδραματίσει τόσο σε επίπεδο συντονισμού, όσο και σε επίπεδο σχεδιασμού, καθώς και οι δυνατότητες και οι περιορισμοί αυτής της δραστηριότητας.

Στη συζήτηση που ακολούθησε, κάποιοι από τους παρευρισκόμενους μπήκαν στον πειρασμό να επαναδιατυπώσουν το κεντρικό ερώτημα, αποδεικνύοντας τη συνθετότητα των πολεοδομικών ζητημάτων και των αλληλένδετων οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών και αισθητικών τους προεκτάσεων.

Μπορείτε να δείτε μαγνητοσκοπημένη τη συζήτηση online στο Youtube στα ελληνικά, με ταυτόχρονη μετάφραση στα αγγλικά και το Facebook.

Στον εισαγωγικό της χαιρετισμό, η διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης Μαρία Γεωργοπούλου, μιλώντας για τους στόχους της συγκεκριμένης συζήτησης, αλλά και αυτών που θα ακολουθήσουν, τόνισε τη σημασία της υπέρβασης των τοπικών ορίων και της ένταξης του ζητήματος του σχεδιασμού της Αθήνας σε έναν ευρύτερο, διεθνή προβληματισμό.

Ο συντονιστής της συζήτησης, Ανδρέας Γιακουμακάτος, περιέγραψε τον χαρακτήρα του εγχειρήματος ως μια διαδικασία ανταλλαγής απόψεων και διαλόγου η οποία έχει τη δυνατότητα να αναδείξει τι υπάρχει πίσω από αυτά που συμβαίνουν στην πόλη και επεσήμανε την πολιτική διάσταση του πολεοδομικού σχεδιασμού.

Κάνοντας μια αναφορά στην πολεοδομική ιστορία της Αθήνας, μίλησε για τις πολεοδομικές αποτυχίες της πόλης στο παρελθόν, ωστόσο τόνισε και τις δυνατότητες που υπάρχουν για την ανατροπή αυτής της συνθήκης στο μέλλον.

Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Καθημερινή», Γιώργος Λιάλιος, κάνοντας μια αναδρομή στις αλλεπάλληλες ειδικές τροποποιητικές ρυθμίσεις του γενικού πολεοδομικού νομοθετικού πλαισίου, αναφέρθηκε στον κατακερματισμό του κεντρικού σχεδιασμού και το συνεπακόλουθο πλήθος αρμόδιων φορέων, ανάμεσα στους οποίους αναδύονται τελευταία τα ιδιωτικά ιδρύματα και εταιρίες.

Σήμερα, επισήμανε ο Γ. Λιάλιος ελάχιστα είναι τα μεγάλα πολεοδομικά προγράμματα που δεν πραγματοποιούνται με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Η συνθήκη αυτή εκτοπίζει τη δυνατότητα δημόσιας διαβούλευσης και τα έργα δημοσιοποιούνται όταν πια είναι αργά για διάλογο.

Ο Κωνσταντίνος Φωτόπουλος, πρόεδρος του ΔΣ της Πρωτοβουλίας ΚΑΠΠΑ, ενός σωματείου με επιστημονικό προσανατολισμό που ασχολείται με θέματα σχετικά με την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, εστίασε στο ζήτημα της έλλειψης αστικών δημόσιων χώρων και ανέπτυξε τους τρόπους με τους οποίους το ευρύτερο δημόσιο θα μπορούσε να αυξήσει και να αξιοποιήσει τον δημόσιο κοινόχρηστο χώρο.

Από τη θεσμική θέση του γενικού γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ, ο Ευθύμιος Μπακογιάννης, επίκουρος καθηγητής του ΕΜΠ, παρουσίασε, ίσως για πρώτη φορά δημόσια, μερικές από τις κατευθύνσεις του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αττικής. Αφού μίλησε για τις διαφορετικές κλίμακες του πολεοδομικού σχεδιασμού και το πλήθος των εμπλεκόμενων φορέων που συμμετέχουν στον σχεδιασμό ανάλογα με την κλίμακα, έκανε μια αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο του ρυθμιστικού σχεδίου. Τόνισε ότι απαιτείται η αξιολόγηση και η επικαιροποίηση του υφιστάμενου σχεδιασμού, ιδιαίτερα μετά τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί λόγω της πρόσφατης οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης.

Ο αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Δημήτρης Πούλιος, μέλος του Γραφείου Θύμιος Παπαγιάννης και Συνεργάτες, ο οποίος μίλησε για τη δυνατότητα του σχεδιασμού να μετασχηματίσει την πρωτεύουσα σε μια «ανθεκτική» πόλη με την εφαρμογή ενός νέου συστήματος διακυβέρνησης. Περιέγραψε τη σημερινή Αθήνα ως μια «ατελή πόλη», αποτέλεσμα της μεταπολεμικής κρατικής πολιτικής της ανοικοδόμησης η οποία ενίσχυσε την ιδιωτική δραστηριότητα, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα σύστημα με προβλήματα αλλά και με κοινωνική αποδοχή, το οποίο παραμένει ανθεκτικό στην αλλαγή.

Η επόμενη ομιλήτρια, η πρόεδρος του Συμβουλίου Θεσμικού Πλαισίου της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΣΘΕΠ/ΕΛΛΕΤ), αρχιτέκτονας και πολεοδόμος/χωροτάκτης Μάρω Ευαγγελίδου, μίλησε για το έλλειμμα διακυβέρνησης στην προώθηση ολοκληρωμένων πολεοδομικών προγραμμάτων για την Αθήνα, θίγοντας ταυτόχρονα το έλλειμμα διαλόγου.

Ένα «ολοκληρωμένο» πρόγραμμα, σύμφωνα με την Μ. Ευαγγελίδου, θα πρέπει να είναι «πολυτομεακό» χωρίς να περιορίζεται αποκλειστικά σε ζητήματα πολεοδομικού ενδιαφέροντος, αλλά και «πολυταμειακό» συνδυάζοντας διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης για την άντληση πόρων, ενώ ιδιαίτερη σημασία έχει η διαδικασία «ωρίμανσής» του, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει και τον δημόσιο διάλογο.

Ο δήμαρχος Αθηναίων, Κώστας Μπακογιάννης, θεωρώντας ότι η Αθήνα είναι από τις πιο «μελετημένες» πόλεις, αλλά και από αυτές με τα λιγότερα έργα, μίλησε για τη σημασία του ρεαλιστικού σχεδίου που υπερβαίνει την κομματική και ιδεολογική διάσταση και εφαρμόζεται σε βάθος χρόνου χωρίς να μένει στα χαρτιά.

Ταυτόχρονα επισήμανε την αδύναμη θεσμική υπόσταση του μητροπολιτικού σχεδιασμού που οδηγεί σε αντιπαραθέσεις.

Ως προκλήσεις, ανέφερε την κλιματική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο και την επένδυση στο Ελληνικό σε τοπικό επίπεδο, η οποία μετατοπίζει το ενδιαφέρον προς το παραλιακό μέτωπο κάνοντας ορατό τον κίνδυνο της ασύμμετρης αστικής ανάπτυξης.

Σύμφωνα με τον Κ. Μπακογιάννη οι βασικοί άξονες του σχεδίου παρεμβάσεων του δήμου είναι η αναδιανομή του αστικού χώρου, η βιώσιμη κινητικότητα και η διατήρηση των μεικτών χρήσεων στο κέντρο της πόλης, στοχεύοντας τόσο στην καθημερινότητα και σε ζητήματα όπως η καθαριότητα και ο ηλεκτροφωτισμός, όσο και στην γενικότερη αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος με τη δημιουργία πράσινων οικοσυστημάτων στις γειτονιές.

Μετά το τέλος των εισηγήσεων η συζήτηση άνοιξε προς το παρευρισκόμενο κοινό και υποβλήθηκαν ερωτήσεις προς τους ομιλητές.

Ακούστηκαν παραλλαγές του κεντρικού ερωτήματος της εκδήλωσης («Ποιος σχεδιάζει την Αθήνα;») τόσο από τη μεριά του κοινού όσο και από τη μεριά των ομιλητών, όπως «μπορούμε να σχεδιάσουμε την Αθήνα;», «ποιος συντονίζει αυτούς που σχεδιάζουν την Αθήνα;», ή «ποιος δεν σχεδιάζει αυτήν την πόλη;».

Αυτή η αυθόρμητη διεύρυνση του πεδίου προβληματισμού αποτυπώνει την πολυσύνθετη φύση των πολεοδομικών θεμάτων και την πολυπλοκότητα του θεσμικού τους πλαισίου.

Το ενδιαφέρον του κοινού εστίασε και στη διαχείριση του αστικού κτιριακού αποθέματος, τόσο σε σχέση με τα εγκαταλελειμμένα κτίρια ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, όσο και σχετικά με την αισθητική αναβάθμιση των νεότερων οικοδομών.