2023: Όσα είδαμε, διαβάσαμε και ακούσαμε και θα μείνουν ανεξίτηλα στη μνήμη μας

Το 2023 ήταν μία καλή χρονιά όσον αφορά τον πολιτισμό σε πολλά από τα παρακλάδια του, ωστόσο εμείς εδώ θα επικεντρωθούμε στην λογοτεχνία, στο σινεμά και την μουσική.

Είχαμε πολλές ενδιαφέρουσες νέες κυκλοφορίες στον τομέα της μουσικής που μας εξέπληξαν ευχάριστα, όπως επίσης και στην λογοτεχνία. Το σινεμά πάλι, ενώ είχε τις καλές του στιγμές, σίγουρα δεν ήταν αυτό που λέμε η χρονιά του -ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε εμείς.

Ακούσαμε πολλά μουσικά άλμπουμ που πηγαίνουν πολλά βήματα πιο πέρα το είδος, με έντονη γυναικεία παρουσία, δυναμική και θέληση που μας θυμίζει τα πολύ δημιουργικά χρόνια της δεκαετίας του ’60, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο ήχος σχετίζεται με τότε.

Στο βιβλίο, και στην ελληνική αλλά και στην ξένη λογοτεχνία, είχαμε νέες κυκλοφορίες που ίσως γίνουν στο μέλλον κλασικά έργα για τα οποία θα μιλάμε μετά από δεκαετίες. Πέρα από το σινεμά και τις αίθουσες, έχουμε πάντα πολλές ταινίες-κρυμμένα διαμάντια τα οποία και ανακαλύψαμε μέσα στο 2023 κι αυτό εντός των διάφορων πλατφόρμων που πλέον έχουν μπει για τα καλά στις ζωές μας.

Η κάθε χρονιά έχει πάντα κάτι το χαρακτηριστικό σε κάθε είδος πολιτισμού και το 2023 ήταν ένα πολύ ξεχωριστό έτος για τα τρία αυτά είδη τέχνης.

Στη μουσική βλέπουμε μία στροφή προς έναν πιο εκλεπτυσμένο ηλεκτρονικό ήχο ο οποίος όμως δεν κλείνεται μέσα στα όρια του, προχωράει και συνδυάζεται με πιο φυσικά όργανα, φωνές και μελωδίες.

Η μουσική το 2023 επενδύει μεν στα ηλεκτρονικά όργανα, τύπου συνθεσάιζερ, δεν μένει όμως μόνο εκεί, σπάει τα στεγανά και κατασκευάζει αριστοτεχνικά άλμπουμ που ουσιαστικά περνάνε από πολλά genres, φτιάχνοντας τελικά κάτι νέο.

Στο σινεμά λίγο απογοητευτήκαμε μιας και πιστεύουμε ότι μετά τον μεγάλο ντόρο που έγινε με το δίδυμο Barbie/Oppenheimer, χάσαμε λίγο τις πιο μικρές παραγωγές που άξιζαν λίγο παραπάνω προσοχή από το κοινό.

Δεν είναι ότι δεν μας αρέσουν τα blockbuster, μιας κι αυτά έχουνε τη δική τους χάρη, πρέπει όμως να μην επικεντρωνόμαστε μόνο σε αυτές τις μεγάλες κυκλοφορίες.

Το ελπιδοφόρο στις ταινίες που είδαμε το 2023 βρίσκεται, όπως είπαμε πιο πάνω, στα κρυμμένα αριστουργήματα που είναι κάπως θαμμένα μέσα στην πλατφόρμα του Netflix.

Εμείς επιλέξαμε τρεις κυκλοφορίες από κάθε είδος, τρία βιβλία, τρεις ταινίες και τρία μουσικά άλμπουμ που κρατάμε σαν τα αγαπημένα μας για το 2023.

Πάμε να δούμε αναλυτικά τι μας άρεσε για τη χρονιά του 2023 που μας αφήνει:

Βιβλίο

Δημήτρης Αλιμπέρτης - Εκδότης εκπρόθεσμων κηδειόσημων (εκδόσεις Οδός Πανός)

Ίσως το πιο απολαυστικό βιβλίο που διαβάσαμε για το 2023 κι αυτό το λέμε με όλη μας τη καρδιά. Είναι μικρό αλλά χτυπάει στην ουσία αμέσως, από την πρώτη κιόλας σελίδα.

Μέσα στη χρονιά το Bookreads του CNN Greece μίλησε με τον συγγραφέα και είχε μαζί του μία υπέροχη κουβέντα σχετικά με το βιβλίο κι όχι μόνο.

«Παλιά στην Κρήτη, όταν τσούγκριζαν τα ποτήρια ευχόντουσαν: "Στις χαρές μας και να ‘μαστε εκεί όταν θα ‘ρθουνε".

Και είχαν δίκιο, γιατί σπάνια καταλαβαίνουμε το καλό και το κακό όταν μας βρίσκει.

Εγώ ανήκω σε αυτούς που χτυπάνε πένθιμα της καμπάνες αρκετό καιρό μετά το μοιραίο. Το βιβλίο μου είναι μια μικροσκοπική κιβωτός που χωράει ίσα ίσα κάποιους ηλικιωμένους, μερικά υπόγεια ξενοίκιαστα μαγαζιά και ελάχιστους συνθέτες σύγχρονης μουσικής».

Με αυτά τα λόγια μας περιέγραψε ο Δημήτρης Αλιμπέρτης το βιβλίο του «Εκδότης εκπρόθεσμων κηδειόσημων».

Το βιβλίο αποτελείται από μικρά κείμενα, σύντομα, τα οποία μιλάνε για διάφορα θέματα. Δεν μπορεί κανείς να το κατατάξει σε κάποιο συγκεκριμένο είδος, αλλά ίσως θα λέγαμε πως είναι πιο κοντά στο δοκίμιο ή στο autofiction.

Denis Johnson – Όνειρα Τρένων (εκδόσεις Αντίποδες)

Ένας από τους αγαπημένους μας συγγραφείς στο Bookreads, μία προσωπικότητα των αμερικάνικων γραμμάτων που στιγμάτισε τη μοντέρνα λογοτεχνία από το 1980 και μετά. Έγινε γνωστός με την συλλογή διηγημάτων του Jesus’ Son, η οποία έγινε και μία πολύ καλή ταινία.

Ο Denis Johnson είναι γνωστός στα ελληνικά γράμματα, κυρίως τα τελευταία χρόνια, με μεταφράσεις των βιβλίων του «Η γενναιοδωρία της Γοργόνας» και «Άγγελοι».

Ο Johnson ήταν ένας συγγραφέας που είχε περάσει πολλές δύσκολες στιγμές στη ζωή του, κυρίως με προβλήματα που είχε με το αλκοόλ και άλλες ουσίες, όταν ήταν νέος.

Στιλιστικά, η μυθοπλασία του Johnson συντηρείται από ένα βουητό οπιούχων: ο ορθολογισμός φουντώνει στις γωνίες. Τα ναρκωτικά και οι ξαφνικοί εφιαλτικοί σπασμοί προκαλούν τον αναγνώστη, καθώς μια Αμερική με φτηνά μοτέλ, βρώμικα μπαρ και ταλαιπωρημένες σερβιτόρες σπεύδουν προς την απελπισμένη απόδραση.

Φαίνεται προφανής μια ιλιγγιώδης θεολογία – χειροπιαστοί δαίμονες, μια ευαισθησία στο πραγματικό κακό καθώς ο Σατανάς κρυφοκοιτάζει από τη γωνία του δρόμου.

Τα «Όνειρα Τρένων» όμως είναι κάτι ελαφρώς διαφορετικό. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μία πιο φυσιολατρική πλευρά του Johnson. 'Ενα σύντομο αλλά σαρωτικό ιστορικό μυθιστόρημα τρίτου προσώπου που καταπιάνεται με αυτόν τον γόνιμο αμερικανικό μύθο της ευαισθησίας των πρωτοπόρων, τη δραματική ταχύτητα με την οποία αυτό το αξιοσημείωτο έθνος αναδύθηκε γύρω από έναν φτωχό λαό. Ο Robert Grainier είναι ένας πλανόδιος εργάτης, που χτίζει γέφυρες και κόβει δέντρα για τους ταχέως αναπτυσσόμενους σιδηροδρόμους των αρχών του 20ου αιώνα. Βρίσκει την ευτυχία με τη γυναίκα του και την κόρη του. Μια πυρκαγιά θα στερήσει από τον Grainier αυτή τη χαραμάδα ευτυχίας σε μια ολόκληρη ζωή σκληρής χειρωνακτικής δουλειάς.

Κώστας Θ. Καλφόπουλος - Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο (εκδόσεις Καστανιώτης)

Δυστυχώς το 2023 είχε κaι ένα πολύ άσχημο νέο, μιας και ο αγαπητός συνάδελφος δημοσιογράφος και συγγραφέας Κώστας Θ. Καλφόπουλος μας άφησε κάπως πρόωρα, χαρίζοντας μας όμως το τελευταίο του βιβλίο με σύντομα και απολαυστικά διηγήματα.

Το «Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο» είναι η αγαπημένα μας συλλογή σύντομων ιστοριών από την σημερινή Αθήνα, με χιούμορ και ειρωνική διάθεση ο Καλφόπουλος περιγράφει μία πόλη που όλοι μας λίγο ή πολύ έχουμε δει να γεννιέται ή και να πεθαίνει τελικά μπροστά μας. Ο Kώστας Θ. Καλφόπουλος υπήρξε ένας ταλαντούχος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, διηγημάτων και δοκιμίων.

To τελευταίο του βιβλίο είναι μία συλλογή με νουάρ, λαϊκά διηγήματα που μας πηγαίνουν μία «βόλτα» στον νεοελληνικό «πολιτισμό», με τόση ακρίβεια στη γλώσσα και στο ύφος που στ’ αλήθεια δεν μπορείς να σταματήσεις να γυρίζεις τις σελίδες. Το βιβλίο

«Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο» (2023) διηγείται ιστορίες βγαλμένες από την καθημερινότητα μας, δοσμένες με ένα εξαίσιο ύφος, γεμάτες με χιούμορ αλλά και τραγικότητα. Βγαλμένα από τα λαϊκά περιοδικά, αυτά τα διηγήματα λένε ουσιαστικά την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, μέσα από το βλέμμα των ελληνικών ασπρόμαυρων ταινιών, των ανθρώπων του δρόμου και της πιάτσας.

Τα διηγήματα αυτά συνομιλούν με το αμερικάνικο είδος του νουάρ με τέτοιο τρόπο όμως που αναδεικνύεται την ίδια στιγμή η ελληνική κοινωνία και τα λαϊκά στρώματα της.

Μουσική

Mary Lattimore - Goodbye, Hotel Arkada (Ghostly International)

Σε προηγούμενα άλμπουμ της όπως το Collected Pieces του 2017 και το Silver Ladders του 2020 κωδικοποίησε το στυλ της, μεταμορφώνοντας ιστορίες από τα ταξίδια της σε μελαγχολικές ωδές που προορίζονταν να ξυπνήσουν την αίσθηση μιας αναζωπυρωμένης ανάμνησης.

Με το Goodbye, Hotel Arkada, προσκαλεί μια σειρά από αρκετά γνωστούς συνεργάτες να βοηθήσουν στη δημιουργία ονειρικών τραγουδιών που προέρχονται από περασμένες στιγμές και περασμένες εποχές. Ενώ ο φωτεινός τόνος του οργάνου της παραμένει το καθοριστικό χαρακτηριστικό της μουσικής, αγκαλιάζει μια πιο σκοτεινή διάθεση από πριν.

Το να ακούς ένα άλμπουμ της Mary Lattimore είναι σαν να ξεφυλλίζεις ένα λεύκωμα γεμάτο παλιές φωτογραφίες. Για την αρπίστα με έδρα το Λος Άντζελες, καμία στιγμή δεν είναι πολύ ασήμαντη για να αποτυπωθεί στη σύνθεση της: το μοναχικό ελάφι που είδε στο δάσος κατά τη διάρκεια μιας διαμονής στο σπίτι, ένα σύννεφο από ένα οδικό ταξίδι. Όλα παίζουν τον ρόλο τους στην υφή αυτού του υπέροχου άλμπουμ. Η παραμικρή λεπτομέρεια μπορεί να αποτυπωθεί με τις χορδές της άρπας της. Κι έτσι ένα ταξίδι στο όνειρο ξεκινάει.

Laurel Halo – Atlas (Awe)

Ό,τι κι αν σκεφτόταν η Laurel Halo όταν εμπνεύστηκε τον τίτλο, αυτός ο παράξενος, σαγηνευτικός δίσκος έχει λίγα κοινά με οτιδήποτε έχουμε ακούσει από αυτήν μέχρι σήμερα.

Το πέμπτο σόλο άλμπουμ της Halo, με την ονομασία Atlas, χαρτογραφεί ένα διάφανο σύμπαν, στο οποίο καμία γραμμή δεν εκτείνεται για πολύ χωρίς να διαλυθεί μέσα σε έναν μεγαλύτερο ωκεανό ήχου και ακόμη και τα πιο πυκνά, ογκώδη σχήματα μπορεί να διαλυθούν ανά πάσα στιγμή.

Η Halo—Αμερικανίδα μουσικός ηλεκτρονικής μουσικής, DJ και συνθέτης που έγινε γνωστή στη Νέα Υόρκη και το Βερολίνο, και πρόσφατα μετακόμισε στο Λος Άντζελες, όπου διδάσκει στο Cal Arts— έχει μια μοναδική καριέρα, με δίσκους πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους.

Οι πρώτες της κυκλοφορίες χόρεψαν στο περιθώριο του εκκολαπτόμενου κινήματος vaporwave.

Έκτοτε έχει εξερευνήσει avant-pop, splintered techno και εξωγήινες, βιομορφικές φωνητικές θεραπείες. Τα τελευταία χρόνια, έχει ολοένα και περισσότερο βγάλει στο προσκήνιο την αφαίρεση και την παραφωνία καθώς το νέο της άλμπουμ είναι ξεκάθαρα μια επέκταση των μουσικών γραμμών πίσω από το Raw Silk Uncut Wood του 2018 και το soundtrack του Possessed του 2020. Η ατμόσφαιρα και η υφή υπερισχύουν του ρυθμού ή της μελωδίας στο Atlas.

To άλμπουμ επενδύει περισσότερο στην εμπειρία της απόλαυσης παρά στην ακριβή σύνθεση. Ακόμη και τα πιο αδιαπέραστα περάσματα του μεταμορφώνονται σε υπέροχα, σαρωτικά έγχορδα ή γλυκόπικρες ρυθμούς πιάνου. Ίσως είναι το πιο συγκινητικό άλμπουμ στην καριέρα της Halo.

The Clientele – I am not there anymore (Merge)

Καιρό είχαμε να ακούσουμε ένα τόσο «εύκολο» στην κατάποση δίσκο.

Κάποτε οι The Clientele ήταν οι αγαπημένοι των λιγάκι ελιτιστών Βρετανών δημοσιογράφων, με μερικά από τα πιο καλτ 7’’ σινγκλάκια στην αγορά. Η αγάπη τους για τους Beatles και τους Love είναι φανερή από τις πρώτες νότες, το κάνουν καλά όμως - όλη αυτή την daydreaming αναβίωση - τόσο καλά που απλά δεν σε νοιάζει ό,τι βρίσκεσαι στο 2023 και όχι στο 1963. Εδώ κανείς θα βρει πολλές επιρροές, από συγκροτήματα αγαπημένα όπως είναι οι Galaxie 500 και οι Felt, μπάντες που έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ανεξάρτητη ποπ της Βρετανίας και των ΗΠΑ.

Εμείς δεν είχαμε βέβαια ποτέ στο αίμα μας όλη αυτή την «Βρετανομανία», οι The Clientele όμως στο «I Am Not There Anymore» μπορούν να σε «κάτσουν» στον καναπέ σου και να σε αναγκάσουν να το ακούσεις όλο. Το «I Am Not There Anymore», μόλις το δεύτερο ολοκληρωμένο άλμπουμ των Clientele από το 2009, αντλεί μεγάλο μέρος της έμπνευσής του από όσα θυμάται ο MacLean για τις αρχές του καλοκαιριού του 1997, και οι στίχοι αναφέρονται συχνά στον θάνατο της μητέρας του κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Το «I Am Not There Anymore» είναι ένας δίσκος για όλες τις ώρες και για όλα τα μουσικά γούστα μιας και εμπεριέχει μέσα του στοιχεία από πολλές δεκαετίες και στυλ. Ένα από τα πιο ευχάριστα και καλοδουλεμένα άλμπουμ που ακούσαμε τελευταία.

Κινηματογράφος

O Μπο Φοβάται (σκηνοθεσία: Άρι Άστερ)

Τα mother issues ταλαιπωρούν πολύ κόσμο από τα αρχαία χρόνια, από τον Οιδίποδα μέχρι την εποχή του Φρόυντ και φυσικά μέχρι σήμερα, όπου τα παιδιά ενίοτε δεν απογαλακτίζονται μόνο μετά τα 35 και βάλε.

Τα ψυχολογικά που έχει ο καθένας με τη μητέρα του είναι πολλά και τα περισσότερα επηρεάζουν κατά πολύ την καθημερινότητα μας, τον χαρακτήρα μας και τελικά τις πράξεις μας. Με αυτό ακριβώς το θέμα καταπιάνεται και ο Άρι Άστερ, το παιδί-θαύμα του Αμερικάνικου τρόμου στο σινεμά.

Με ταινίες σταθμούς στο είδος στο ενεργητικό του, όπως τα Hereditary και το Midsommar.

Ο Χοακίν Φίνιξ είναι ένας μοντέρνος Οδυσσέας που η Ιθάκη του είναι η ίδια του η μάνα, μία τυραννική μορφή που του έχει καταστρέψει ουσιαστικά τη ζωή, τον έχει κάνει απόλυτα υποχόνδριο και δεν τον αφήνει να ζήσει σαν φυσιολογικός άνθρωπος. Μια εικόνα που φυσικά έρχεται από την πραγματικότητα. Ο Άστερ ξεφεύγει λίγο από το σοβαρό horror και μας χαρίζει μία ταινία τρολ που θα μπορούσε κανείς άνετα να την εντάξει στις μαύρες κωμωδίες.

Αν μία στιγμή ήταν κατάλληλη για τον σκηνοθέτη να το κάνει αυτό, μάλλον ήταν τώρα, μετά από δύο άριστες ταινίες τρόμου που είχαν προηγηθεί, όπως ήταν το Hereditary και το Midsommar. Οι χαρακτήρες που φτιάχνει ο Άστερ είναι βγαλμένοι από κόμικ, άριστα ενδεδυμένοι την ικανότητα τους να μην ξεχαστούν εύκολα από τον θεατή. Η ταινία ολόκληρη είναι ένα “τριπ”, ένα κακό “τριπ” για την ακρίβεια, μέσα στο μυστήριο της δύναμης που μας ασκεί η μητρική επιρροή από τη στιγμή της γέννησης μας μέχρι και τη στιγμή του θανάτου μας. Καλύτερη σκηνή της ταινίας μάλλον είναι και η τελευταία σκηνή που πραγματικά σε αφήνει με το στόμα ανοιχτό να αναρωτιέσαι τι είδες μόλις. Αξίζει να τη δεις αλλά θέλει κουράγιο, μάλλον περισσότερο για αμετανόητους σινεφίλ του τρολ.

Nobody (σκηνοθεσία: Ίλια Ναισούλερ)

Μία ταινία που κυκλοφόρησε το 2021, εμείς όμως χαρήκαμε τόσο πολύ που την ανακαλύψαμε το 2023 που πραγματικά θέλαμε να την εντάξουμε στη λίστα με τα αγαπημένα μας. Ο Bob Odenkirk από το Better Call Saul και το Breaking Bad δίνει μία χιουμοριστική B-movie ερμηνεία.

Τον Bob Odenkirk τον ξέρουμε από τις σειρές Better Call Saul και Breaking Bad, είναι μία μορφή που μας έχει μείνει στη μνήμη σαν ένας οξυδερκής και έξυπνος τύπος που τα καταφέρνει να επιβιώσει με το μυαλό του παρά με τους μυς και το σώμα του. Τώρα όμως στη νέα ταινία του Netflix, Nobody, βλέπουμε (έκπληκτοι στην αρχή) έναν Odenkirk να σκοτώνει και να πυροβολεί τους εχθρούς του με την άνεση ενός Sylvester Stallone ή ενός Jason Statham. H ταινία ανοίγει με την κάπως μίζερη ζωή ενός οικογενειάρχη που προσπαθεί να τα πάει καλά με τη γυναίκα, τα παιδιά και τη δουλειά του.

Σιγά, σιγά όμως καταλαβαίνουμε πως ο Hutch Mansell έχει ένα βαρύ και σκοτεινό παρελθόν το οποίο δεν αργεί να βγει προς τα έξω. Χρειάζεται μόνο μία σπίθα για να αναζωπυρωθεί η φωτιά. Κάτι που γίνεται με την αφορμή μίας διάρρηξης στο ίδιο του το σπίτι. Από εκεί και μετά βλέπουμε να ξεκινάει ένα roller coaster βίας που στ’ αλήθεια σε αφήνει άναυδο με τον ρεαλισμό της.

Oppenheimer (σκηνοθεσία: Κρίστοφερ Νόλαν)

Για να μην αφήσουμε έξω τα μεγάλα «μωρά», δηλαδή τα μπλοκμπάστερ της χρονιάς, είπαμε να βάλουμε αυτόν εδώ τον κολοσσό.

Είχαμε καιρό να αισθανθούμε ατόφια συγκίνηση από μία κινηματογραφική παραγωγή, είχαμε καιρό να νιώσουμε πως η ποίηση μπορεί να μεταγραφεί μέσα στην εικόνα από τη ματιά ενός σκηνοθέτη.

Από παλιά όλοι μας ξέραμε πως τα ποιήματα βρίσκονται πάνω σε σελίδες, μετά από την ταινία του Christopher Nolan όμως, βλέπουμε ξεκάθαρα την ποίηση στην οθόνη μας.

Ο Christopher Nolan συνηθίζει να κάνει κινηματογραφικά έπη, να δίνει όλο του το είναι και την ύπαρξη έτσι ώστε ο θεατής να βγει από την αίθουσα όχι απλά ικανοποιημένος που έδωσε 8 ευρώ, αλλά εμπνευσμένος με την κινηματογραφική τέχνη. Θα λέγαμε πως το Oppenheimer είναι το magnus opus του Nolan, μιας κι εμπεριέχει όλα τα στοιχεία που για δεκαετίες αναπτύσσει υπομονετικά: δύναμη, αυτοπεποίθηση, άρτια πλάνα, άρτιες ερμηνείες, επιβλητική μουσική και φυσικά σενάρια που ιντριγκάρουν τον θεατή από την πρώτη μέχρι και την τελευταία στιγμή.