«Εκπαιδεύτηκα να μην σκέφτομαι»: Πώς ο αρχιτέκτονας του Χίτλερ απέφυγε την εσχάτη των ποινών

Ο Άλμπερτ Σπέρ καταδικάστηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Νυρεμβέργης το 1946 για τον ρόλο του ως πρώην αρχιτέκτονας και αργότερα υπουργός πολεμικής παραγωγής του Χίτλερ. Ανάμεσα στους 21 κατηγορούμενους, ήταν ένας από τους λίγους που γλίτωσαν την εσχάτη των ποινών — όχι γιατί αρνήθηκε, αλλά διότι επιχείρησε να δημιουργήσει μια εικόνα «μετάνοιας» και αποστασιοποίησης από τις ωμότητες του καθεστώτος.

Στην τηλεοπτική συνέντευξη του 1970 προς τη ΒΒC, ο Σπέρ υπερασπίζεται ότι δεν ήταν πολιτικός εγκληματίας, αλλά τεχνοκράτης που εκπαιδεύτηκε να υπακούει· ότι στην παιδεία του οι πολιτικές διαφορές δεν συζητούνταν, και ότι δεν σκεφτόταν γενικά αλλά μόνο μέσα στο περιβάλλον του. «Ήμουν εκπαιδευμένος να μαθαίνω τα μαθήματα, όχι να σκέφτομαι το γενικό» είπε.

Αυτή η στρατηγική μάλλον έπιασε: δεν οδηγήθηκε στην κρεμάλα όπως πολλοί άλλοι ηγέτες των Ναζί. Μετά από 20 χρόνια φυλακή στο Σπαντάου, βγήκε το 1966 και βγήκε στη δημόσια ζωή με την κυκλοφορία των απομνημονευμάτων του Inside the Third Reich, τα οποία έγιναν διεθνώς μπεστ σέλερ, ενισχύοντας την εικόνα του ως του «καλού Ναζί».

Ωστόσο, οι ιστορικοί επισημαίνουν ότι η απόστασή του από τα εγκλήματα δεν είναι τόσο καθαρή όσο ο ίδιος ισχυριζόταν. Για παράδειγμα, υπάρχουν ενδείξεις ότι γνώριζε από το 1943 ορισμένες λεπτομέρειες για την εξόντωση των Εβραίων, μέσω των συνεδριάσεων στις οποίες συμμετείχαν συνεργάτες του.

Η πιο αδύναμη στιγμή της αυτοεπιβεβαίωσής του ήρθε όταν μίλησε για μια σκηνή από το παρελθόν — όταν αντίκρισε μία αίθουσα γεμάτη με αίμα, θύμα των Νυκτών του Μαχαιριού (Night of the Long Knives) — και είπε πως «έχω διώξει από τη μνήμη εκείνη την σκηνή, δεν θέλω να την θυμάμαι».

Το μυστικό της αθώωσης του δεν ήταν η άρνηση, αλλά η σκηνοθετημένη μετάνοια· η εικόνα του καταραμένου τεχνοκράτη που βλέπει τώρα με τρόμο τι έκανε κάποτε. Καθώς η ιστορία εξετάζει τους ρόλους, όχι μόνον των πολιτικών εγκλημάτων, αλλά της ευθύνης των ανθρώπων που στέκονται δίπλα στην εξουσία χωρίς δράση ή χωρίς έντονη αντίδραση, η περίπτωση Σπέρ ξεχωρίζει.

Ο Σπέρ πέθανε το 1981, αλλά το ερώτημα παραμένει μεταξύ ιστορικών και κοινού: Πόσο ειλικρινής ήταν η μετάνοια; Ή μήπως ήταν μέρος ενός σχεδίου αυτοσυντήρησης;