Νέα αποκάλυψη για τον Τιτανικό: Η απόρρητη στρατιωτική αποστολή πίσω από τον εντοπισμό του ναυαγίου

Σαν σήμερα, 1η Σεπτεμβρίου, τέσσερις δεκαετίες πριν, ασπρόμαυρες εικόνες ενός μεταλλικού κυλίνδρου εμφανίστηκαν στις οθόνες του κέντρου διοίκησης του σκάφους.

Τα τέσσερα μέλη της ομάδας, υποψιάστηκαν ότι το αντικείμενο που έβλεπαν μπορεί να μπορεί να ήταν λέβητας από βυθισμένο πλοίο και παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα όσα εκτυλίσσονταν στην οθόνη τους.

Τότε έστειλαν τον μάγειρα του πληρώματος να ξυπνήσει τον Μπομπ Μπάλαρντ, τον επικεφαλής της αποστολής, ο οποίος αναζητούσε το ναυάγιο από τη δεκαετία του 1970.

Εκείνος ήταν ήδη ξύπνιος και διάβαζε στην κουκέτα της καμπίνας του.

«Ο μάγειρας δεν πρόλαβε καν να ολοκληρώσει την πρότασή του. Πήδηξα έξω από το κρεβάτι. Κυριολεκτικά φόρεσα τη στολή πάνω από τις πιτζάμες μου – τις οποίες δεν έβγαλα για αρκετές μέρες αργότερα» διηγείται ο Μπάλαρντ, μιλώντας στο CNNi.

Ο Μπάλαρντ, ο οποίος σήμερα είναι ομότιμος επιστήμονας εφαρμοσμένης φυσικής και μηχανικής των ωκεανών στο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole στη Μασαχουσέτη και η ερευνήτρια θαλάσσιας ρομποτικής στο Woods Hole, Ντάνα Γιόργκερ περιέγραψαν την αλυσίδα γεγονότων που οδήγησαν σε αυτή την εκπληκτική ανακάλυψη.

«Συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν από τον Τιτανικό και στη συνέχεια επικράτησε χάος» θυμάται ο Μπάλαρντ. Η ανακάλυψή του, το 1985, ενίσχυσε το μυστήριο γύρω από το θρυλικό ναυάγιο και χρόνια μετά γέννησε ταξίδια εξερεύνησης για εκείνους που επιθυμούσαν να δουν από κοντά το σημείο βύθισης, ένα από τα οποία, το 2023, κατέληξε σε τραγωδία.

• Διαβάστε περισσότερα - Υποβρύχιο «Titan»: Τα τελευταία μηνύματα του πληρώματος - «Όλα καλά εδώ»

Για ωκεανογράφους όπως ο Μπάλαρντ και η ομάδα του, η ανακάλυψη του Τιτανικού είναι ότι για τους ορειβάτες η πρώτη ανάβαση στο Έβερεστ. Η καινοτόμος τεχνολογία που κατέστησε εφικτό τον εντοπισμό του άλλαξε για πάντα την επιστήμη και την εξερεύνηση των βαθέων υδάτων, διευρύνοντας σημαντικά τις γνώσεις μας για τους ωκεανούς. Ωστόσο, ακόμη και με τα σωστά εργαλεία, χρειάστηκε αλλαγή στρατηγικής για να αποκαλυφθεί το θρυλικό ναυάγιο.

Μια απόρρητη αποστολή πίσω από την ανακάλυψη

Η επιτυχημένη αναζήτηση του 1985 δεν ήταν η πρώτη προσπάθεια του Μπάλαρντ να εντοπίσει τα συντρίμμια του Τιτανικού. Το 1977 μία ακόμη αποστολή απέτυχε όταν ένας σωλήνας γεώτρησης μήκους 914 μέτρων, στον οποίο ήταν συνδεδεμένα ηχοεντοπιστικά συστήματα σόναρ και κάμερες, έσπασε στα δύο.

Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του Μπάλαρντ το 2021, «Into the Deep» η εμπειρία αυτή –σε συνδυασμό με την ανάγκη για ζωντανές εικόνες– τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η χρήση τηλεχειριζόμενων υποβρύχιων οχημάτων, με δυνατότητα μετάδοσης βίντεο σε πραγματικό χρόνο, ήταν η καλύτερη μέθοδος εξερεύνησης. Ωστόσο, για καιρό, δυσκολεύτηκε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για το φιλόδοξο αυτό σχέδιο.

Μια ανακάλυψη με φόντο τον Ψυχρό Πόλεμο

Τελικά, το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ στήριξε την ανάπτυξη της τεχνολογίας του Μπομπ Μπάλαρντ: ένα σύστημα απεικόνισης βαθέων υδάτων με την ονομασία «Argo». Το Ναυτικό ενδιαφερόταν να το χρησιμοποιήσει για να εντοπίσει τα αίτια της βύθισης δύο πυρηνικών υποβρυχίων, του «USS Thresher» και του «USS Scorpion», που είχαν χαθεί στον Ατλαντικό τη δεκαετία του 1960. Είχε επίσης και άλλους στόχους για τη συλλογή πληροφοριών την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Μπάλαρντ έπεισε τους αξιωματούχους να του επιτρέψουν να αφιερώσει λίγο χρόνο από την αποστολή στα υποβρύχια, για την αναζήτηση του Τιτανικού. Η πρόταση αυτή, στην ουσία, λειτούργησε ως κάλυψη για την άκρως απόρρητη αποστολή του Ναυτικού.

«Αυτό που δεν γνώριζαν τότε οι περισσότεροι» δήλωσε ο Μπάλαρντ «είναι ότι η αναζήτηση του Τιτανικού ήταν κάλυψη για μια στρατιωτική επιχείρηση που εκτελούσα ως αξιωματικός ναυτικών πληροφοριών. Δεν θέλαμε οι Σοβιετικοί να γνωρίζουν πού βρισκόταν το υποβρύχιο».

Μια ευφυής στρατηγική

Ο Μπάλαρντ σχεδίαζε για χρόνια την αποστολή, ωστόσο δεν ήταν ιδιαίτερα αισιόδοξος για την επιτυχία της έκβασής για δύο λόγους. Πρώτον, είχε περιορισμένο χρόνο για την αναζήτηση, και δεύτερον, μια γαλλική ομάδα υπό τον μηχανικό Ζαν-Λουί Μισέλ του γαλλικού ωκεανογραφικού ινστιτούτου IFREMER, με την οποία συνεργαζόταν, χρησιμοποιούσε ένα εξελιγμένο σύστημα σόναρ για να εντοπίσει τον τόπο βύθισης του Τιτανικού.

«Η συμφωνία ήταν να το βρουν οι Γάλλοι» εξήγησε ο Μπάλαρντ. «Και μόλις το έβρισκαν, θα είχα μια εβδομάδα για να το κινηματογραφήσω».

Τελικά, η γαλλική ερευνητική ομάδα πλησίασε αλλά δεν κατάφερε ποτέ να εντοπίσει τα συντρίμμια του ναυαγίου. Τελικά, μία «κάμερα σε ένα κορδόνι» όπως την αποκάλεσε ο Μπάλαρντ, εντόπισε το ναυάγιο, χάρη στη σημαντικά περιορισμένη περιοχή αναζήτησης που είχε προκύψει από τη γαλλική χαρτογράφηση.

Η «στιγμή έκλαμψης» που οδήγησε στην επιτυχία

Ο Μπάλαρντ είχε μια καθοριστική στιγμή έμπνευσης κατά τη διάρκεια της έρευνας για το «USS Scorpion». Παρατήρησε ότι τα συντρίμμια δεν ήταν συγκεντρωμένα σε μια μικρή κυκλική περιοχή, αλλά απλώνονταν σε ένα μονοπάτι μήκους περίπου 1,6 χιλιομέτρου. Τα αντικείμενα που ήταν πιο βαθιά έπεφταν κάθετα στον βυθό, ενώ τα ελαφρύτερα παρασύρονταν από τα θαλάσσια ρεύματα.

Έτσι, σκέφτηκε ότι ο Τιτανικός, που είχε βυθιστεί σε αντίστοιχο βάθος, θα είχε δημιουργήσει ένα εκτεταμένο πεδίο ερειπίων του σκάφους. Εστίασε, λοιπόν, στον εντοπισμό των διάσπαρτων υπολειμμάτων του.

«Το κλειδί ήταν η τεχνολογία και η σωστή χρήση της» όπως εξήγησε η επιστήμονας Άντι Γιόρκερ. «Το πραγματικό πλεονέκτημα ήταν η στρατηγική του Μπάλαρντ. Δεν προσπαθούσε να βρει το πλοίο, αναζητούσε τα συντρίμμια, έναν πολύ μεγαλύτερο και εφικτό στόχο».

Οι πρώτες εικόνες του Τιτανικού

Το «Argo» κατέγραψε ασπρόμαυρο βίντεο του ναυαγίου το 1985, ενώ το παλαιότερο σύστημα «ANGUS» το οποίο ήταν εξοπλισμένο με κάμερα 35mm, κατέγραψε μπλε φωτογραφίες που επιβεβαίωσαν την ύπαρξή του. Ένα χρόνο αργότερα, η ομάδα επέστρεψε με πιο προηγμένες, έγχρωμες κάμερες για να καταγράψει κάθε λεπτομέρεια, από την πισίνα και τη μεγάλη σκάλα μέχρι την πλώρη. Οι εικόνες αυτές έγιναν αμέσως σύμβολα της τραγωδίας και αναγνωρίζονται μέχρι σήμερα.

Ο Μπάλαρντ ήταν επίσης ο πρώτος άνθρωπος που επισκέφθηκε το ναυάγιο με το επανδρωμένο υποβρύχιο «Alvin», το οποίο χρειάστηκε πάνω από δύο ώρες για να φτάσει στον βυθό. Εκεί αντίκρισε συγκλονιστικά ευρήματα: μια παιδική κούκλα, μπουκάλια σαμπάνιας χωρίς φελλό, μαχαιροπίρουνα, αλλά όχι ανθρώπινα λείψανα.

Η λέξη που γεννήθηκε από τη σκουριά

Το «Alvin» κατέγραψε εικόνες από τον Τιτανικό να είναι καλυμμένος με σκουριά, σχηματισμένη από βακτήρια που «κατανάλωναν» το μέταλλο και δημιουργούσαν μακριές, κοκκινωπές προεξοχές. Ο Μπάλαρντ τις ονόμασε «rusticles» ένας συνδυασμός των λέξεων rust (σκουριά) και icicles (παγοκρύσταλλοι). Η λέξη προστέθηκε αργότερα στο Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης.

Πρόκειται για έναν σχηματισμό σκουριάς που μοιάζει με σταλακτίτη στην όψη του και ο οποίος εμφανίζεται βαθιά κάτω από το νερό όταν τα βακτήρια «επιτίθενται» και οξειδώνουν τον σφυρήλατο σίδηρο και τον χάλυβα.

Ορισμένα σημεία του πλοίου, όπως θυμάται ο Μπάλαρντ, ήταν ακόμη προστατευμένα με το ροζ αντισκουρικό χρώμα που είχε εφαρμοστεί κατά την κατασκευή του. Θεωρεί ότι το ναυάγιο είναι «ιερός τόπος» και προτείνει τη χρήση παρόμοιου προστατευτικού υλικού, πιθανώς εφαρμοζόμενου από υποβρύχια ρομπότ, για να αποτραπεί η περαιτέρω φθορά των συντριμμιών.

Οι αποστολές για το ναζιστικό και πολεμικό πλοίο Μπίσμαρκ και το αεροπλάνου της Αμέλια Έρχαρτ

Η τελευταία κατοικία του Τιτανικού δεν ήταν η μόνη ανακάλυψη του Μπάλαρντ. Οι αποστολές στην Μεσοατλαντική Ράχη, μια τεράστια, υποβρύχια οροσειρά στον πυθμένα του Ατλαντικού Ωκεανού, έριξαν φως στην τεκτονική των πλακών. Το ταξίδι του στον πυθμένα κατά μήκος του Ρήγματος Γκαλαπάγκος αποκάλυψε την ύπαρξη υδροθερμικών πηγών και τις φανταστικές μορφές ζωής που ζουν σε αυτές, αποδεικνύοντας ότι η ζωή θα μπορούσε να ευδοκιμήσει χωρίς το ηλιακό φως και επιταχύνοντας νέες θεωρίες σχετικά με την προέλευσή της.

Ο Μπάλαρντ ανακάλυψε στη συνέχεια και σημαντικά ακόμη ιστορικά ναυάγια: το ναζιστικό πολεμικό πλοίο Μπίσμαρκ, το αεροπλανοφόρο USS Γιόρκταουν και το PT-109, ένα πλοίο του Ναυτικού που διοικούσε ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Αλλά η σημαντικότερη για εκείνον αποστολή, το 2019 με σκοπό τον εντοπισμό του καταρριφθέντος αεροπλάνου της Αμέλια Έρχαρτ, δεν είχε ευτυχή κατάληξη. Ο επιστήμονας πίστευε ότι θα ήταν δυνατό να βρεθεί το αεροσκάφος με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών.

«Το μέλλον της εξερεύνησης των ωκεανών είναι ρομποτικό»

Μέχρι σήμερα, έχει χαρτογραφηθεί περίπου το 27% του πυθμένα των ωκεανών. Και ενώ τα υποβρύχια, τα οποία λειτουργούν από τους ανθρώπους εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, το μέλλον της εξερεύνησης των ωκεανών είναι ρομποτικό, σύμφωνα με τον Μπάλαρντ.

«Φτάνουμε στο σημείο που μπορούμε να αφήσουμε πολλά αυτόνομα υποβρύχια οχήματα (AUV), είναι κάτι σαν αγέλη σκύλων που μπορούμε να στείλουμε και μπορούμε να βάλουμε όλα αυτά τα (αντικείμενα) μέσα στο νερό ταυτόχρονα» δήλωσε ο Μπάλαρντ.

«Όλα έχουν να κάνουν με τον χρόνο που περνάς κάτω από το νερό. Ο πραγματικός υπολογισμός που κάνεις είναι για πόσο ακριβώς παραμένεις εκεί», ανέφερε ο ίδιος.

«Η ζώνη του λυκόφωτος»

Η Γιόργκερ έχει πλέον στρέψει την προσοχή της μακριά από τον πυθμένα του ωκεανού και εργάζεται στην ανάπτυξη ενός υποβρύχιου ρομπότ, που να εξερευνά τη «ζώνη του λυκόφωτος» σε βάθος 200 έως 1.000 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Πρόκειται για ένα τμήμα του ωκεανού που βρίσκεται μακριά από την εμβέλεια του ηλιακού φωτός και παίζει καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση του κλίματος, καθώς συμβάλλει στον περιορισμό της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Στα 83 του χρόνια, ο Ρόμπερτ Μπάλαρντ εξακολουθεί να εξερευνά ενεργά τον ωκεανό. Τον Ιούλιο, επέστρεψε από μια 21ήμερη αποστολή με το ερευνητικό πλοίο «Nautilus» που λειτουργεί υπό την αιγίδα του μη κερδοσκοπικού οργανισμού του, Ocean Exploration Trust. Η αποστολή πραγματοποιήθηκε στο Γκουανταλκανάλ, στα Νησιά Σολομώντα του Ειρηνικού Ωκεανού. Εκεί, ξεκίνησε τη χαρτογράφηση ναυαγίων πλοίων και αεροσκαφών που χάθηκαν κατά τη διάρκεια πέντε μεγάλων ναυμαχιών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από τον Αύγουστο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1942.

«Μου αρέσει όταν τα παιδιά μου μού λένε να σταματήσω να ανακαλύπτω πράγματα, ώστε να μείνει και κάτι για εκείνους» σχολίασε ο Μπάλαρντ με χιούμορ.

Ωστόσο, εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι ο ωκεανός εξακολουθεί να κρύβει πολλά άγνωστα μυστικά και περιμένει την επόμενη γενιά εξερευνητών να τα αποκαλύψει.

CNNi, Katie Hunt/ His search for the Titanic concealed a top-secret military operation. How the iconic discovery unfolded