Π. Νάστος: Ακραίες βροχοπτώσεις και λειψυδρία θα κυριαρχήσουν στην Αν. Μεσόγειο και την Ελλάδα

«Τα ακραία καιρικά φαινόμενα εμφανίζονται με μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα στα πλαίσια πλέον της κλιματικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε, ως αποτέλεσμα της αποδιοργάνωσης του ενεργειακού ισοζυγίου της ατμόσφαιρας με επακόλουθο τη διαταραχή της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας», επισημαίνει στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Act for Earth του CNN Greece ο καθηγητής Κλιματολογίας ΕΚΠΑ Παναγιώτης Νάστος.

Ειδικά για την Ελλάδα, ο κ. Νάστος εκτιμά ότι:

«Το κλίμα της χώρας μας τείνει να γίνει θερμότερο (κύματα καύσωνα με αυξημένη συχνότητα και διάρκεια) και ξηρότερο, με αυξημένο κίνδυνο ερημοποίησης. Τα ακραία υδρομετεωρολογικά φαινόμενα και τα συνοδά τους φαινόμενα, όπως είναι οι αιφνίδιες πλημμύρες και οι κατολισθήσεις θα εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα και διάρκεια».

Ο ίδιος μάλιστα εκτιμά ότι οι λεγόμενοι «Μεσογειακοί κυκλώνες» όπως ήταν ο Ιανός τον Σεπτέμβριο του 2020, με τροπικά χαρακτηριστικά, θα μας απασχολούν στο μέλλον όλο και συχνότερα, καθώς οφείλουν την γένεσή τους στα θερμότερα νερά της Μεσογείου, εξαιτίας της παγκόσμιας θέρμανσης – για τον λόγο αυτό και «εμφανίζονται κυρίως το φθινόπωρο και στις αρχές του χειμώνα, όταν η θάλασσα παρουσιάζει την μέγιστη θερμοκρασία της».

Ο κ. Νάστος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τα ακραία φαινόμενα που θα μας απασχολήσουν στο μέλλον, με πολύ σαφή τρόπο:

«Η έρευνα έχει δείξει ότι τα ακραία υδρομετεωρολογικά φαινόμενα μαζί με τα συνοδά φαινόμενα, όπως είναι οι κατολισθήσεις και οι αιφνίδιες αστικές πλημμύρες, θα συνεχίζουν να εμφανίζονται με αυξημένη συχνότητα και ένταση. Επομένως, μεγάλη μέριμνα θα πρέπει να δοθεί στην ανθεκτικότητα των υποδομών που σχετίζονται με το νερό, δηλαδή σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον και ελεύθερη πρόσβαση του νερού της βροχής από την λεκάνη απορροής προς την θάλασσα».

«Οι ακραίες βροχοπτώσεις και η λειψυδρία είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος, εξαιτίας της αποσταθεροποίησης του κλίματος, που θα κυριαρχήσουν με επιταχυνόμενες διαδικασίες στην ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Ελλάδα», συμπληρώνει.

Η προστασία των δασών δεν λείπει από αυτή την περίπλοκη «εξίσωση», καθώς, σύμφωνα με τον κ. Νάστο, «αμυντική γραμμή σε αυτές τις καταστροφικές διαδικασίες είναι η προστασία και η διατήρηση των δασών, και ιδιαίτερα των περιαστικών δασών, που μπορούν και προστατεύουν τις αστικές περιοχές από επικείμενες πλημμύρες».

Τέλος, για τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα, ο ίδιος εκτιμά πως μας περιμένουν «τροπικές νύχτες», με ελάχιστες θερμοκρασίες άνω των 20°C, ενώ «σε επίπεδο χώρας η θερμοκρασία θα φτάσει τους 2.5°C για το ήπιο σενάριο εκπομπών, μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα».

Ολόκληρη η συνέντευξη του κ. Παναγιώτη Νάστου, καθηγητή Κλιματολογίας του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος ΕΚΠΑ στο Act for Earth:

- Πώς χαρακτηρίζετε την περίοδο που διανύουμε ως προς το κλίμα στον πλανήτη; Βρισκόμαστε εν μέσω κλιματικής κρίσης; Έχουμε περάσει ήδη σε μια νέα κλιματική εποχή;

Η επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον από τον άνθρωπο είναι αδιαμφησβήτητη, η εξάρτηση από τον άνθρακα, η συμβολή της αγροδιατροφικής παραγωγής και η εκμετάλλευση των δασικών εκτάσεων είναι βασικές αιτίες που οδηγούν την παρατηρούμενη κλιματική αλλαγή, η οποία είναι ανεξάρτητη από την κλιματική μεταβλητότητα, που είναι φυσικό φαινόμενο. Έχουμε ήδη περάσει σε μια νέα γεωλογική εποχή, που χρονολογείται από την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα με αξιοσημείωτες επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και χαρακτηρίζεται ως «Ανθρωπόκαινος», για να δηλώσει ότι η παρατηρούμενη μεταβολή στο κλίμα οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Η αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας με την αύξηση των συγκεντρώσεων των θερμοκηπιακών αερίων (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, οξείδια του αζώτου, υδρατμών, μεταξύ άλλων), έχει διαταράξει το ενεργειακό ισοζύγιο του γήινου κλιματικού συστήματος, το οποίο προσπαθεί να σταθεροποιηθεί σε άλλη κατάσταση ισορροπίας. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η συνεισφορά των υδρατμών στο φαινόμενο θερμοκηπίου είναι 2-3 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με το CO₂, όμως ο χρόνος ζωής τους στην ατμόσφαιρα είναι έως 10 ημέρες γι’ αυτό θεωρούνται αναδραστικός παράγοντας στην αύξηση της θερμοκρασίας και όχι κατευθυντήρια δύναμη. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα εμφανίζονται με μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα στα πλαίσια πλέον της κλιματικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε, ως αποτέλεσμα της αποδιοργάνωσης του ενεργειακού ισοζυγίου της ατμόσφαιρας με επακόλουθο τη διαταραχή της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας.

- Πώς πιστεύετε ότι θα επηρεαστεί το κλίμα στη χώρα μας το επόμενο διάστημα και από ποιους παράγοντες εξαρτάται αυτό;

Το κλίμα της χώρας μας τείνει να γίνει θερμότερο (κύματα καύσωνα με αυξημένη συχνότητα και διάρκεια) και ξηρότερο, με αυξημένο κίνδυνο ερημοποίησης. Τα ακραία υδρομετεωρολογικά φαινόμενα και τα συνοδά τους φαινόμενα, όπως είναι οι αιφνίδιες πλημμύρες και οι κατολισθήσεις θα εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα και διάρκεια. Αλλαγές στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία, η οποία επηρεάζεται άμεσα ή έμμεσα από την παγκόσμια θέρμανση, οδηγούν τα βροχομετρικά συστήματα ολοένα και βορειότερα προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, επιταχύνοντας τις ξηροθερμικές συνθήκες στην περιοχή μας, αλλά και σε όλη την νοτιο-ανατολική Μεσόγειο. Η επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας αυξάνεται και αυτό έχει σαν συνέπεια την γένεση μεσογειακών κυκλώνων με τροπικά χαρακτηριστικά (medicanes) στη περιοχή της κεντρικής Μεσογείου, με άμεσες καταστροφικές επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές και νησιά της δυτικής Ελλάδος.

- Τα τελευταία δύο χρόνια καταγράφουμε απανωτά επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα, μεγάλης έντασης με καταστροφικές συνέπειες. Ο μεσογειακός κυκλώνας Ιανός, η Μήδεια με τις σφοδρές χιονοπτώσεις τον Φεβρουάριο του 2021, ο καύσωνας το καλοκαίρι του ’21, ο Μπάλλος με τις εκτεταμένες πλημμύρες. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για περισσότερα και συχνότερα τέτοια φαινόμενα; Μπορεί η ελληνική κοινωνία με τις υπάρχουσες δομές να τα αντιμετωπίσει;

Το κλιματικό σύστημα είναι ένα σύνθετο ενεργό σύστημα που έχει πέντε κύριες συνιστώσες, την ατμόσφαιρα, την υδρόσφαιρα, την γεώσφαιρα, την κρυόσφαιρα και την βιόσφαιρα, οι οποίες συνδέονται με φυσικές, χημικές και βιολογικές αλληλεπιδράσεις, σε πολύ μεταβλητές χωροχρονικές κλίμακες. Στο παρελθόν οι μεταβολές του κλίματος οφείλονταν σε φυσικά αίτια (κλιματική μεταβλητότητα) και δεν ήταν τόσο ταχείες καθώς εκδηλώνονταν σε μεγάλες χρονικές κλίμακες της τάξης των μερικών χιλιάδων ετών. Αντίθετα σήμερα οι αιτίες είναι ανθρωπογενείς (κλιματική αλλαγή) και υπάρχει σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας σε μόλις μία εκατονταετία. Τα οικοσυστήματα έχουν ένα χρόνο απόκρισης στις μεταβολές και είναι πιθανό να μην μπορέσουν να έρθουν σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας ιδιαίτερα αν ξεπεραστούν κάποια κατώφλια που οδηγούν σε μη αντιστρεπτές διεργασίες. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πλέον ορατές στην ανθρώπινη χρονική κλίμακα. Με άλλα λόγια, το κλίμα της γης αλλάζει. Οι φυσικές κλιματικές διακυμάνσεις από μόνες τους, είτε λόγω αλλαγών στην ακτινοβολία του ήλιου, της τροχιάς της γης, είτε των ηφαιστειακών εκρήξεων, δεν μπορούν να αντιστοιχούν στον βαθμό θέρμανσης, που μετρήθηκε τα τελευταία 50 χρόνια. Είναι γνωστό, (εξίσωση Clausius Clapeyron) ότι ο θερμός αέρας μπορεί να συγκρατήσει περισσότερους υδρατμούς από τον ψυχρό αέρα. Η συνάφειά αυτής της εξίσωσης με την κλιματολογία είναι η αύξηση της ικανότητας συγκράτησης νερού της ατμόσφαιρας κατά περίπου 7% για κάθε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1 °C. Επομένως, τα ακραία υδρομετεωρολογικά φαινόμενα θα εμφανίζονται ολοένα με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση, και θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτά, χαράσσοντας πολιτικές βελτίωσης της προσαρμοστικότητας των υποδομών σε ένα κλίμα που μεταβάλλεται, με στόχο την ανθεκτικότητα της κοινωνίας.

Ένα άλλο ακραίο φαινόμενο που θα μας απασχολεί ολοένα και περισσότερο στο μέλλον είναι οι λεγόμενοι «Μεσογειακοί κυκλώνες με τροπικά χαρακτηριστικα-Medicanes (Mediterranean Hurricanes)”, οι οποίοι οφείλουν την γένεσή τους στα θερμότερα νερά της Μεσογείου, εξαιτίας της παγκόσμιας θέρμανσης. Σε πρόσφατη μελέτη μας, έχουμε χαρτογραφήσει τόσο την χωροχρονική κατανομή τους όσο και τις επιπτώσεις τους για την χρονική περίοδο 1969 -2014. Ta συστήματα αυτά εμφανίζουν «μάτι» στο κέντρο της συμμετρικής δομής τους και χαρακτηρίζονται από θυελλώδεις ανέμους στην περιφέρεια, μαζί με ακραίες βροχοπτώσεις και ανεμοστρόβιλους. Εμφανίζονται κυρίως το φθινόπωρο και στις αρχές του χειμώνα, όταν η θάλασσα παρουσιάζει την μέγιστη θερμοκρασία της.

Η σφοδρότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων (κύματα ψύχους, κύματα καύσωνα, ακραίες βροχοπτώσεις) θα δοκιμάσει ακόμη και τις πιο ανεπτυγμένες δομές αντιμετώπισης των επακόλουθων φυσικών καταστροφών. Η έγκυρη και έγκαιρη προειδοποίηση (early warning systems, nowcasting) από τις καθ' ύλην αρμόδιες Εθνικές Υπηρεσίες (Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία) είναι η απάντηση για αξιόπιστη και αποτελεσματική αντιμετώπιση και έλεγχο των φυσικών καταστροφών, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση και ενημέρωση της κοινωνίας.

- Ποιος είναι ο τομέας στον οποίο χρειάζεται να ληφθούν άμεσα μέτρα, κατά την άποψή σας;

Η έρευνα έχει δείξει ότι τα ακραία υδρομετεωρολογικά φαινόμενα μαζί με τα συνοδά φαινόμενα, όπως είναι οι κατολισθήσεις και οι αιφνίδιες αστικές πλημμύρες, θα συνεχίζουν να εμφανίζονται με αυξημένη συχνότητα και ένταση. Επομένως, μεγάλη μέριμνα θα πρέπει να δοθεί στην ανθεκτικότητα των υποδομών που σχετίζονται με το «νερό», δηλαδή σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον και ελεύθερη πρόσβαση του νερού της βροχής από την λεκάνη απορροής προς την θάλασσα. Αυτό που ακούγεται τόσο απλό και φυσιολογικό είναι πολύ δύσκολο και σε μερικές φορές ακατόρθωτο, εξαιτίας της υδρομόνωσης των αστικών κέντρων και της εγκληματικής επέκτασης του οικοδομικού ιστού ακόμη και σε χειμάρρους με μεγάλη περίοδο επαναφοράς. Αυτό το έχουμε ήδη αντιληφθεί με απώλειες ανθρώπινων ζωών και καταστροφές δημόσιων και ιδιωτικών υποδομών και θα κληθούμε να το αντιμετωπίσουμε δυσάρεστα και στο άμεσο μέλλον. Οι ακραίες βροχοπτώσεις, μετά από μια μεγάλη περίοδο ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών, μέσω της διάβρωσης, αποκολλούν το ανώτερο στρώμα του εδάφους και το απομακρύνουν προς την θάλασσα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση του μητρικού πετρώματος, δηλαδή την ερημοποίηση της περιοχής. Επομένως, οι ακραίες βροχοπτώσεις και η λειψυδρία είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος, εξαιτίας της αποσταθεροποίησης του κλίματος, που θα κυριαρχήσουν με επιταχυνόμενες διαδικασίες στην ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Αμυντική γραμμή σε αυτές τις καταστροφικές διαδικασίες είναι η προστασία και η διατήρηση των δασών, και ιδιαίτερα των περιαστικών δασών, που μπορούν και προστατεύουν τις αστικές περιοχές από επικείμενες πλημμύρες.

- Ποια είναι η εκτίμησή σας για το άμεσο αλλά και το μακροπρόθεσμο μέλλον όσον αφορά τις κλιματικές συνθήκες στη χώρα μας;

Οι κλιματικές συνθήκες στη χώρα μας για το άμεσο αλλά και το μακροπρόθεσμο μέλλον, μέσα από μελέτες που έχουν γίνει, ακολουθούν εν γένει τις συνθήκες που θα επικρατήσουν στην Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην νοτιοανατολική Μεσόγειο, που χαρακτηρίζεται από μεγάλη τρωτότητα στην παγκόσμια θέρμανση. Αυξημένες μέγιστες ημερήσιες θερμοκρασίες και ιδιαίτερα οι νυκτερινές θερμοκρασίες (τροπικές νύχτες: η ελάχιστη ημερήσια θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από 20 ^oC), θα εμφανίζονται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, ιδιαίτερα στις ηπειρωτικές περιοχές και στα αστικά κέντρα. Σε επίπεδο χώρας η θερμοκρασία θα φτάσει τους 2.5 ^oC για το ήπιο σενάριο εκπομπών, μέχρι τα μέσα του 21^ου αιώνα. Τα αστικά κέντρα θα αντιμετωπίσουν συνθήκες ακραίας θερμικής επιβάρυνσης με αποτέλεσμα αυξημένες ενεργειακές απαιτήσεις ψύξης.

Οι χειμερινές βροχοπτώσεις θα εμφανίζουν μείωση της τάξης 10-30%. Η ξηρασία/λειψυδρία και η ερημοποίηση έχει ήδη εμφανιστεί στην ανατολική Ελλάδα και θα επεκτείνεται προς τις κεντρικές ηπειρωτικές περιοχές. Θα δοκιμαστούν περιοχές όπως είναι η Κρήτη, οι Κυκλάδες και η ανατολική Πελοπόννησος. Η δυτική Ελλάδα θα εξακολουθήσει να έχει υγρές συνθήκες λόγω της ευεργετικής επίδρασης που ασκεί η οροσειρά της Πίνδου στα βροχομετρικά συστήματα, αλλά θα αντιμετωπίζει ολοένα και πιο συχνά τις επιπτώσεις από ακραία υδρομετεωρολογικά φαινόμενα, όπως αυτά που συνοδεύουν τους Μεσογειακούς κυκλώνες με τροπικά χαρακτηριστικά (medicanes), που θα εμφανίζονται συχνότερα στην κεντρική Μεσόγειο, λόγω της αύξησης της επιφανειακής θερμοκρασίας της θάλασσας.