Άννα Μανιάνι: Η «τίγρης» του ιταλικού σινεμά που ο χρόνος ξέχασε

Αν ρωτήσεις κάποιον εκτός Ιταλίας να κατονομάσει μια μεγάλη σταρ του ιταλικού κινηματογράφου, σχεδόν σίγουρα θα απαντήσει «Σοφία Λόρεν». Κι όμως, η Άννα Μανιάνι –η πρώτη Ιταλίδα που κατέκτησε Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου το 1955 με το The Rose Tattoo– θεωρείται από τους κριτικούς η αυθεντική «βασίλισσα» της οθόνης. Ο Μάρλον Μπράντο την έβλεπε με δέος, η Μέριλ Στριπ την αποκάλεσε «θεά», ενώ ο Τενεσί Ουίλιαμς έλεγε πως «σου καρφώνει τα νύχια στην καρδιά». Παρ’ όλα αυτά, το όνομά της δεν έχει τη λάμψη που θα περίμενε κανείς.

Η γυναίκα που ενσάρκωσε την Ιταλία της Αντίστασης

Το 1945, στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ρομπέρτο Ροσελίνι γυρίζει το Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη μέσα στα χαλάσματα, με φιλμ που είχε λήξει και χωρίς άδεια. Σε αυτό το κλίμα απόγνωσης και ελπίδας, η Μανιάνι γίνεται «ηθική πυξίδα» του έργου. Στον ρόλο της Πίνα, χήρας και μητέρας, ενσαρκώνει την καθημερινή γυναίκα της Κατοχής: δυνατή, αυθόρμητη, ευάλωτη αλλά και ηρωική. Η εμβληματική σκηνή του θανάτου της, που γυρίστηκε χωρίς πρόβα, συγκλόνισε τους θεατές και σημάδεψε την ιστορία του νεορεαλισμού.

Από outsider σε «Nannarella» της Ρώμης

Με τα σκούρα μαλλιά και τα εκφραστικά μάτια της, η Μανιάνι δεν ταίριαζε στα κλισέ της εποχής. Ο πρώτος της σύζυγος, σκηνοθέτης Γκοφρέντο Αλεσαντρίνι, πίστευε ότι δεν είχε «κινηματογραφικό πρόσωπο». Ωστόσο, το κοινό την αγάπησε ακριβώς γι’ αυτή την αλήθεια: δεν ήταν «ντίβα», αλλά μια γυναίκα που έμοιαζε να βγαίνει από τη διπλανή πόρτα. Μεγάλωσε φτωχικά, χωρίς πατέρα, με μια μητέρα που την εγκατέλειψε· εκείνο το κενό το μετέτρεψε σε καλλιτεχνική δύναμη.

Η δύναμη της αλήθειας

Η Μανιάνι δεν δίσταζε να δείξει τις ρυτίδες και τις ατέλειές της. «Χρειάστηκα μια ολόκληρη ζωή για να τις αποκτήσω», έλεγε. Δεν προσποιούνταν, δεν «κυνηγούσε το φως» όπως άλλοι ηθοποιοί. Ήταν παρούσα, ακατέργαστη, αληθινή. Ίσως γι’ αυτό δεν έγινε ποτέ τόσο δημοφιλής όσο η Σοφία Λόρεν, που αντιπροσώπευε το όνειρο της μεταπολεμικής Ιταλίας: θηλυκή, λαμπερή, απαστράπτουσα. Η Μανιάνι, αντίθετα, κουβαλούσε πάνω της τις πληγές μιας χώρας που μόλις έβγαινε από τον πόλεμο.

Η παρακαταθήκη

Στις ΗΠΑ, το Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη έγινε η πρώτη μη αμερικανική ταινία που ξεπέρασε το 1 εκατ. δολάρια σε εισπράξεις. Οι κριτικοί μιλούσαν για την «τίγρη της ιταλικής οθόνης» που μπορούσε να γελά, να κλαίει και να παθιάζεται με απόλυτη αλήθεια. Σήμερα, 80 χρόνια μετά, η εγγονή της Ολίβια Μανιάνι τονίζει ότι το παράδειγμά της παραμένει ζωντανό για κάθε νέα ηθοποιό: μια γυναίκα που αρνήθηκε να συμβιβαστεί με τις συμβάσεις της βιομηχανίας.

Η ίδια η Μανιάνι δεν μπορούσε να χωρέσει σε μουσεία ούτε σε «αγιογραφίες». Όπως είπε ένας ιστορικός κινηματογράφου: «Δεν μπορείς να την πιάσεις, να την αντιγράψεις ή να τη βάλεις σε βιτρίνα. Απλώς, δες τις ταινίες της».